Osteoporoza nie boli, a jest groźna

Osteoporoza nie boli. Rozwija się cicho i podstępnie, nie dając żadnych objawów, dlatego najczęściej jesteśmy zupełnie nieświadomi tego, że choroba nas dotyczy. Rozwija się kilkanaście, kilkadziesiąt lat, nie powodując żadnych dolegliwości. Tak naprawdę osteoporoza daje o sobie znać, kiedy łamiemy kości.

Osteoporoza jest najbardziej rozpowszechnioną przewlekłą chorobą układu kostno-stawowego. Dotyczy milionów ludzi, w większości zupełnie nieświadomych problemu i wynikających z tego zagrożeń. Mamy obecnie do czynienia ze światową epidemią osteoporozy. Na świecie choruje obecnie około 75 mln osób, a  w  samej tylko Unii Europejskiej co 30 sekund ktoś łamie kość z  powodu osteoporozy. To daje ponad milion złamań rocznie. Dane szacunkowe wskazują, że co trzecia kobieta oraz co dwunasty mężczyzna powyżej 50 roku życia dozna złamania w wyniku osteoporozy. Najczęściej dochodzi do złamania szyjki kości udowej, które unieruchamia pacjenta na szereg miesięcy, a nieraz wymaga wszczepienia protezy stawu biodrowego. Szczególnie narażone na rozwój osteoporozy są kobiety po menopauzie. Jednak również u mężczyzn procesy przebudowy kości mogą przybierać charakter chorobowy, prowadząc do odwapnienia. W Polsce choruje już prawie 4 mln osób, a zagrożonych jest 9 mln.

Osteoporoza to choroba groźna!

Osteoporoza to choroba bardzo groźna – groźna ze względu na swoje powikłania. Najczęstsze powikłania to złamania. Niestety w ich konsekwencji pacjenci umierają. Przyczyny? Starszy wiek, unieruchomienie na tygodnie, a nawet miesiące, długa hospitalizacja, zakrzepice, odleżyny, powikłania sercowo-naczyniowe i zakażenia wewnątrzszpitalne. Śmiertelność jest wysoka – 20% chorych umiera w ciągu pierwszego półrocza po złamaniu, następne 50% umiera w kolejnym roku, a połowa z tych, którzy przeżyją pozostaje niepełnosprawna i boryka się z kalectwem do końca życia.

Kość to żywa tkanka

Kość jest żywą tkanką, która stale się przebudowuje. Od samego początku w kościach zachodzą dwa rodzaje procesów: procesy kościotwórcze i procesy kościogubne. W jednych uczestniczą osteoblasty, w  drugich osteoklasty. Procesy kościotwórcze przeważają w okresie dzieciństwa i  wczesnej młodości. Kości wówczas rosną i  wzmacniają się. Po okresie wzrostu procesy te są wolniejsze, ale wciąż przeważają po to, aby około 35 roku życia kości osiągnęły tzw. szczytową masę kostną. Po 35 roku życia proces remodulacji kości przebiega z niewielką przewagą procesów kościogubnych. Pewna niewielka ilość kości zanika z każdym rokiem życia. Jest to proces naturalny i nie zagrażający rozwojem osteoporozy czy złamaniem. W profilaktyce osteoporozy ważne jest, aby uzyskać maksymalną możliwą masę kostną, a po 35 roku życia mądrze gospodarować, aby demineralizacja nie zachodziła za szybko.

Czynniki ryzyka:

Płeć żeńska
Rasa biała i żółta
Drobna budowa ciała
Predyspozycje rodzinne
Zaawansowany wiek
Mała aktywność fizyczna
Niedostateczne spożycie wapnia
Niedobór witaminy D
Zbyt wysokie spożycie fosforu
Nadmiar soli, cukru i tłuszczu w diecie
Wysoka podaż białka, głównie zwierzęcego
Spożywanie alkoholu
Palenie papierosów
Picie kawy i innych napojów zawierających kofeinę
Niedobór estrogenów: zaburzenia miesiączkowania,
przedwczesne klimakterium, wczesna histerektomia
Choroby: nadczynność tarczycy, cukrzyca, nadczynność kory nadnerczy,
zaburzenia trawienia i wchłaniania, choroby tkanki łącznej, choroby krwi
Leki: kortykosterydy, leki przeciwpadaczkowe, leki przeciwzakrzepowe,
środki neutralizujące kwas żołądkowy i zawierające glin.

Dobrze jest dowiedzieć się, czy osteoporoza rozwija się jeszcze przed złamaniem. Na szczęście lata intensywnych badań nad osteoporozą wniosły bardzo wiele do naszego zrozumienia zagadnień dotyczących przyczyn tej choroby. Znamy czynniki ryzyka, to one powodują, że chorujemy. Biorąc je pod uwagę, możemy ocenić ryzyko złamań. Poznanie czynników ryzyka daje nam realną szansę na znaczne zmniejszenie ryzyka osteoporozy. Gdybyśmy wyeliminowali te czynniki, na które mamy wpływ – problem osteoporozy mógłby być bardzo wyraźnie ograniczony. Jeśli wiemy, co może spowodować tę chorobę, możemy podejmować świadome decyzje, aby unikać tego, co może zaszkodzić. Wyeliminowanie czynników ryzyka jest również bardzo istotne, wręcz niezbędne, w skutecznym leczeniu Nie mamy wpływu na czynniki uwarunkowane genetycznie (wiek, płeć, rasa, predyspozycje rodzinne, typ sylwetki). Jednak wszystkie pozostałe można w mniejszym lub większym stopniu eliminować. Zależy to od naszej decyzji i konsekwencji w działaniu.

Kalkulator FRAX

Niska masa kostna (BMD) będąca dotychczas podstawowym kryterium rozpoznawania osteoporozy okazała się być istotnym, lecz nie jedynym czynnikiem ryzyka złamań. 55-70% złamań występuje u osób, u których na podstawie badania densytometrycznego nie rozpoznano osteoporozy. Z tego powodu grupa ekspertów WHO pracująca pod przewodnictwem prof. Kanisa opublikowała raport dotyczący postępowania w osteoporozie, w  którym wyróżniono najistotniejsze kliniczne czynniki ryzyka złamań, a następnie opracowano algorytm FRAX, na podstawie którego możemy obliczyć ryzyko złamania bliższego końca kości udowej lub innego istotnego złamania osteoporotycznego w ciągu kolejnych 10 lat, nawet nie znając wyniku badania densytometrycznego, a jedynie na podstawie znajomości klinicznych czynników ryzyka złamania i  znajomości BMI badanej osoby. Kalkulator FRAX został opracowany w celu oceny ryzyka złamania u pacjentów. Pomiar opiera się na indywidualnym badaniu każdego pacjenta łączącym ryzyko wynikające z klinicznych czynników ryzyka, takich jak: wiek, płeć, masa ciała, wzrost, wartość BMI (wskaźnik masy ciała) oraz – jeśli to możliwe – z gęstości mineralnej kości (BMD) mierzonej w szyjce kości udowej. Powyższe dane wraz z informacjami o wcześniejszych złamaniach, złamaniach w rodzinie, stosowaniu używek, paleniu papierosów, piciu alkoholu, przyjmowaniu leków mogących obniżać wytrzymałość kości, np. glikokortykosteroidów, lub schorzeniach, takich jak RZS, są uwzględniane w algorytmach FRAX, które podają jako wynik (w formie procentowej) 10-cioletnie ryzyko złamania oraz 10-cioletnie ryzyko wystąpienia głównych złamań osteoporotycznych (złamania kręgowe, przedramienia, bliższego końca kości udowej lub ramiennej). Profesor John Kanis w raporcie zwraca uwagę na to, iż leczenie pacjentów z osteoporozą oparte na diagnostyce 10-cio letniego ryzyka złamania jest bardziej efektywne w stosunku do kosztów niż leczenie bazujące jedynie na pomiarach gęstości mineralnej kości.

Niniejszy artykuł pochodzi z kwartalnika Zdrowie z wyboru nr 68/2019