Osteoporoza – wróg cichy i podstępny

Osteoporoza jest najbardziej rozpowszechnioną przewlekłą chorobą układu kostno – stawowego. Dotyczy milionów ludzi, w większości zupełnie nieświadomych problemu i wynikających z tego zagrożeń. Mamy obecnie do czynienia ze światową epidemią osteoporozy. Na świecie choruje obecnie około 75 mln osób, a w samej tylko Unii Europejskiej co 30 sekund ktoś łamie kość z powodu osteoporozy. To daje ponad milion złamań rocznie. Dane szacunkowe wskazują, że co trzecia kobieta oraz co dwunasty mężczyzna powyżej 50. roku życia dozna złamania w wyniku osteoporozy. W Polsce choruje już ponad 3 mln osób, a zagrożonych jest 9 mln.

Osteoporoza to choroba groźna!

Osteoporoza to choroba bardzo groźna – groźna ze względu na swoje powikłania. Najczęstsze powikłania to złamania. Niestety w ich konsekwencji pacjenci umierają. Przyczyny? Starszy wiek, unieruchomienie na tygodnie, a nawet miesiące, długa hospitalizacja, zakrzepice, odleżyny, powikłania sercowonaczyniowe i zakażenia wewnątrzszpitalne. Śmiertelność jest wysoka – 20 % chorych umiera w ciągu pierwszego półrocza po złamaniu, następne 50% umiera w kolejnym roku, a połowa z tych, którzy przeżyją pozostaje niepełnosprawna i boryka się z kalectwem do końca życia.

Czynniki ryzyka

Mała aktywność fizyczna

Siedzący tryb życia, który stał się cechą charakterystyczną społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych, jest jednym z głównych czynników powodujących spadek kondycji fizycznej i pogorszenie stanu kośćca. Jest to cena, jaką płacimy za wygodny nowoczesny tryb życia.

Zależności pomiędzy ruchem a strukturą kości nie podlegają żadnej wątpliwości. Badania jednoznacznie wykazują, że ćwiczenia fizyczne sprzyjają tworzeniu się silnych kości w okresie wzrostu i rozwoju, Pozwalają zachować równowagę w procesach resorpcji i odbudowy w wieku dorosłym, zwalniają procesy demineralizacji w starszym wieku, jak również zwiększają efekt terapeutyczny u osób leczonych na osteoporozę.

Obciążenie kości związane z uprawianiem ćwiczeń nasila procesy wbudowywania wapnia w strukturę tkanki kostnej. Odwrotnie, zgodnie z powszechnie znanym prawem, że narząd nieużywany zanika, zbyt mała ilość ruchu powoduje przyśpieszenie resorpcji i zmniejsza gęstość kości. Dlatego też codzienny zestaw ćwiczeń jest bardzo istotnym elementem zapobiegania i leczenia osteoporozy. Dla wszystkich wskazane są tzw. ćwiczenia ogólnorozwojowe. Ćwiczenia te poprawiają kondycję, zwiększają tolerancję wysiłku, poprawiają układ mięśniowy, sprzyjają lepszej mineralizacji kości, zmniejszają podatność na kontuzje i usprawniają czynności układu oddechowego i układu krążenia. Wśród ćwiczeń ogólnorozwojowych polecane są spacery, pływanie i jazda na rowerze.

Palenie papierosów

Palenie papierosów jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia osteoporozy przede wszystkim ze względu na przyśpieszenie menopauzy u kobiet. Ponadto palenie papierosów może bezpośrednio hamować czynności komórek kościotwórczych. Zaobserwowano, że u[nbsp] długoletnich palaczy ryzyko złamań jest nawet o 40% większe w porównaniu do osób niepalących.

Do czynników ryzyka osteoporozy związanych z dietą zaliczamy: • niewłaściwą podaż wapnia,• zbyt wysokie spożycie fosforu, • wysoką podaż białka – głównie zwierzęcego, • spożywanie alkoholu, • picie kawy i innych napojów zawierających kofeinę, • nadmiar soli, cukru i tłuszczu w pożywieniu.

Niewłaściwa podaż wapnia

Sole wapnia są głównym składnikiem mineralnym kości i to one decydują o wytrzymałości kości. Właściwa podaż wapnia w diecie, począwszy od okresu płodowego poprzez okres wzrostu i dalej aż do końca życia, jest niezbędna do rozwoju i utrzymania właściwego stanu kośćca. Odpowiednia podaż wapnia jest absolutnie niezbędna dla uzyskania największej możliwej szczytowej masy kostnej, a w późniejszym okresie dla utrzymania właściwej równowagi procesów remodulacji kości i zwolnienia procesów ich resorpcji.

Ile wapnia?

Jedynym źródłem wapnia dla organizmu jest pożywienie. Istnieje jednak różnica zdań, co do ilości wapnia, której powinna dostarczać dieta. Zalecana dawka dzienna wapnia (RDA) jest zróżnicowana w różnych krajach. Przykładowo w USA wartość ta ustalona jest na 800 mg dla osób dorosłych. W Anglii wartość ta wynosi 500 mg, w Japonii – 600 mg, w Kanadzie – 700 mg. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca natomiast 400–500 mg, niezależnie od poszczególnych krajów. Zalecenia dotyczące ilości potrzebnego wapnia oraz warunków jego przyswajalności są jeszcze stale kontrowersyjne i badania w tym zakresie trwają. Wyniki ostatnich licznych doświadczeń wskazują, że przy stałym poziomie spożycia wapnia występuje następująca zależność: im większe spożycie białka, tym większa utrata wapnia. Natomiast wniosek, jaki formułują autorzy teorii nowych czterech grup pokarmowych (Burkitt, Campbell, Alabaster i Barnard), brzmi następująco: „Zastąpienie białka pochodzenia zwierzęcego białkiem roślinnym poprawia równowagę wapnia w organizmie. Kiedy dieta osób badanych klinicznie miała za podstawę białko soi, równowaga wapnia ustalała się na poziomie 457 mg dziennie, to jest na poziomie wyników badań populacji z niskim wskaźnikiem zapadalności na osteoporozę (…). Dlatego nowe cztery grupy pokarmowe, które propagują niższe spożycie białka, a jednocześnie podkreślają wartość białka roślinnego, mogą być pomocne w poprawie równowagi wapniowej w organizmie”.

Zbyt wysokie spożycie fosforu

Wzrost ilości fosforu dostarczonego w pożywieniu zwiększa wydalanie wapnia z moczem, a więc jego utratę. Poza tym dieta z wysoką zawartością fosforu przyczynia się do zwiększonej produkcji parathormonu, a to zwiększa skalę resorpcji kośćca. Do produktów, w których fosfor występuje we względnie dużych ilościach, zaliczamy: mięso i jego przetwory, napoje gazowane – szczególnie typu „cola”, produkty mleczne, zupy i rosoły z torebki, wyroby cukiernicze (herbatniki, desery, lody). W klinice doktora Birchera-Bennera stwierdzono, że najistotniejszym warunkiem dobrej przyswajalności wapnia jest jego relacja do fosforu. Najlepiej przyswajalny wapń otrzymujemy w takich pokarmach, w których ta relacja przedstawia się jak 1:1,7. Taka jest przeciętna proporcja w owocach jagodowych i orzechach. Stosunkowo korzystne proporcje wapnia do fosforu występują również w innych owocach i warzywach.

Wysoka podaż białka

W ustroju istnieje pewna ścisła współzależność pomiędzy gospodarką wapniową i białkową. Diety bogatobiałkowe (szczególnie te bogate w białko zwierzęce) powodują zwiększone wydalanie wapnia z moczem. W przypadku podwojenia ilości spożywanego białka ilość wydzielanego z moczem wapnia może wzrosnąć aż do 50%. Faktem jest, że w krajach rozwiniętych (kraje Europy, Stany Zjednoczone), gdzie spożywa się duże ilości mięsa i nabiału, ilość przyswajalnego za ich pośrednictwem białka jest dwa lub trzy razy większa, niż zaleca WHO (ok. 50 g/dobę). To wydaje się w dużej mierze tłumaczyć problem epidemii osteoporozy w tych krajach.

Warto zauważyć, że w wielu z tych krajów dieta jest równocześnie bogata w wapń. Największe spożycie białka obserwowane jest wśród Eskimosów. Spożycie to sięga 250–400 g/dobę. Chociaż równocześnie podaż wapnia w ich diecie jest bardzo wysoka, bo wynosi przeciętnie 1500–2500 mg/dobę, obserwuje się wśród nich największą na świecie zapadalność na osteoporozę. Tymczasem członkowie afrykańskiego plemienia Bantu spożywają przeciętnie na dobę około 45 g białka i poniżej 400 mg wapnia, pochodzącego głównie z pokarmów roślinnych. Kobiety Bantu rodzą przeciętnie dziesięcioro lub więcej dzieci, co znacznie obciąża rezerwy wapniowe. Okazuje się jednak, że osteoporoza należy u nich do rzadkości.

Wielu specjalistów jest przekonanych, że dieta z ograniczeniem nadwyżek białkowych jest bardzo obiecującą formą zapobiegania i leczenia osteoporozy. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że duża ucieczka wapnia z moczem powoduje wzrost ryzyka kamicy nerkowej. Mięso uwalnia również sporo związków purynowych, które osadzają się w stawach, powodując artretyzm.

Spożycie alkoholu

Ustalono, że nadmierna konsumpcja alkoholu nasila występowanie osteoporozy u kobiet i mężczyzn oraz zwiększa częstość złamań szyjki kości udowej. Alkohol upośledza przemianę witaminy D w organizmie, a to prowadzi do zmniejszenia wchłaniania wapnia z jelit i nadmiernego wydalania go z moczem. Ponadto alkohol, jako toksyna komórkowa, wpływa bezpośrednio niszcząco na komórki kościotwórcze – osteoblasty.

Spożycie kofeiny

Kofeina zwiększa wydalanie wapnia z moczem między innymi ze względu na swój efekt moczopędny. Jedna filiżanka kawy powoduje utratę przeciętnie 8 mg wapnia. Kofeina występuje również w herbacie oraz dodawana jest do wielu popularnych napojów (np. typu „cola“). Znajduje się też we wszystkich wyrobach czekoladowych.

Nadmiar soli w diecie

Sód nasila wydalanie wapnia z moczem, ponieważ „konkuruje” z nim podczas resorpcji kanalikowej w nerkach. Zredukowanie ilości spożywanej soli zmniejsza bardzo wyraźnie zapotrzebowanie na wapń. Produkty naturalne, jak warzywa, owoce, ziarna zbóż, nasiona roślin strączkowych są ubogie w sód. Natomiast produkty przetwarzane, przekąski, konserwy, nabiał i mięso zwiększają ilość soli w diecie.

Nadmiar cukru i tłuszczu w diecie

Jedną z głównych przyczyn deficytu wapnia w organizmie jest zbyt duże spożycie cukru i zawierających go wyrobów. Cukier jest produktem pozbawionym wszelkich substancji odżywczych, w tym soli mineralnych, natomiast do swojego metabolizmu potrzebuje ich wiele, w tym w dużej mierze wapń. Skąd organizm go bierze? Stąd, gdzie jest go najwięcej – z kości i zębów. Jeżeli weźmiemy pod uwagę zamiłowanie do słodyczy, które wpajamy naszym dzieciom od wczesnego dzieciństwa, sami też spożywamy słodycze codziennie, to staje się dość oczywiste, dlaczego dzieci mają problemy z próchnicą, a osoby starsze również z osteoporozą. Negatywny wpływ na przyswajanie wapnia ma także nadmiar tłuszczu w diecie. Powoduje bowiem wzrost poziomu trójglicerydów i sprzyja miażdżycy, a to z kolei powoduje zaburzenia przepływu krwi w naczyniach i transportu mikroelementów.

3 ważne powody, dla których warto zapobiegać osteoporozie:

1. Osteoporoza to choroba, która wymaga długotrwałego często wieloletniego leczenia. Kości bowiem regenerują się długo (7-8 lat).
2. Powikłania osteoporozy często są śmiertelne, a śmiertelność jest wysoka.
3. Osteoporoza to ogromny problem ekonomiczny. Jest to bowiem schorzenie, które wiąże się z ogromnymi, jednymi z najwyższych, kosztami leczenia. W Europie koszty złamań osteoporotycznych to ponad 25 miliardów euro rocznie. Większość kobiet chorujących na osteoporozę w Polsce nie leczy się z powodu zbyt wysokich kosztów.