Cukrzyca typu II – choroba z dobrobytu

Cukrzyca typu II jest chorobą metaboliczną rozprzestrzeniającą się w krajach rozwiniętych lub szybko się rozwijających. Choroba ta jest bardzo rzadka w społeczeństwach ubogich. To dobrobyt i związany z nim siedzący tryb życia, szybkie fast-foodowe, oczyszczane jedzenie, a także stres towarzyszący pogoni za dobrobytem doprowadza do zburzeń metabolizmu cukru w organizmie.

Cukrzyca jest chorobą społeczną. Zajmuje szóste miejsce wśród głównych przyczyn zgonów w Polsce. Co roku umiera w jej następstwie ponad 10 tys. osób. Liczba ta stale rośnie. Szacuje się, że w Polsce cierpi z tego powodu blisko 3 mln, a na świecie blisko 400 mln osób.

Cukrzyca typu II jest stanem, w którym dochodzi do zablokowania funkcji insuliny czyli tzw. insulinooporności, co prowadzi do wysokiego poziomu cukru we krwi. W normalnych warunkach poziom cukru we krwi na czczo powinien wynosić 65–84 mg/dl. Kiedy wynosi 85–99 mg/dl mówimy, że jest prawidłowy, ale wysoki. W sytuacji, kiedy poziom cukru utrzymuje się w granicach 100–125 mg/dl występuje stan przedcukrzycowy. Wartości 126 mg/dl i powyżej przemawiają za rozpoznaniem cukrzycy.

Wysoki poziom cukru we krwi oraz inne zmiany metaboliczne, które mu towarzyszą są tak bardzo obciążające dla organizmu, że mogą szybko doprowadzić do inwalidztwa i przedwczesnej śmierci. W zależności od przebiegu cukrzycy, ryzyko przedwczesnej śmierci wzrasta o 2–12 razy w porównaniu do osób zdrowych. Osoby z cukrzycą wykazują znacznie większe ryzyko choroby wieńcowej i innych schorzeń związanych z rozwojem miażdżycy, takich jak udar mózgu czy zatory w kończynach. Udar mózgu występuje 2–4 razy częściej u osób z cukrzycą. Konieczność amputacji kończyny w połowie przypadków dotyczy osób chorych na cukrzycę. Cukrzyca w dramatyczny sposób zwiększa również ryzyko infekcji, niewydolności nerek, chorób oczu, które mogą prowadzić do utraty wzroku, zaburzeń czucia oraz w przypadku kobiet — raka piersi i szyjki macicy.

Głównym paliwem dla komórek organizmu jest glukoza. Może ona jednak dostać się do wnętrza komórek przy udziale insuliny. Insulinę często porównuje się do klucza, którym otwiera się drzwi do komórki, aby glukoza mogła swobodnie wejść do jej wnętrza. W momencie, gdy występuje obniżona wrażliwość na insulinę, poziom cukru we krwi podnosi się i kiedy przekroczy pewien próg, zaczyna być wydalany z moczem. Zwiększa to również wyraźnie ilość wydalanego moczu, co z kolei wzmaga uczucie pragnienia. Fakt, że cukier nie może dostać się do komórki, prowadzi do niedoboru energetycznego. Objawia się to zmęczeniem, utratą masy ciała i nadmiernym uczuciem głodu.

Cukrzyca typu II jest najczęściej rozpoznawanym typem cukrzycy. Rozwija się ona najczęściej po 40 roku życia i dotyczy osób z nadwagą. W przypadku cukrzycy typu II mamy do czynienia z tzw. opornością insulinową lub ze zwiększonym zapotrzebowaniem na insulinę ze względu na otyłość osoby chorej. Do przyczyn tej choroby zaliczamy niewłaściwy tryb życia, dietę bogatą w tłuszcz i cukier, brak ruchu, przewlekły stres oraz czynniki genetyczne.

Wiele osób z cukrzycą II typu produkuje duże ilości insuliny, jednak komórki organizmu wykazują „oporność” na jej działanie. W tej sytuacji bardzo pomocne są zmiany w stylu życia. Poprzez właściwą dietę, normalizację masy ciała i stosowanie ćwiczeń fizycz nych wiele osób może regulować poziom cukru bez stosowania dodatkowych środków farmakologicznych. Inni, obok zmian stylu życia, mogą potrzebować doustnych środków przeciwcukrzycowych, aby uzyskać zadowalający efekt leczniczy.

Ze względu na to, że cukrzyca II typu rozwija się często, nie powodując na początku żadnych objawów, w wielu przypadkach nie jest wykryta odpowiednio wcześnie. Uważa się, że dotyczy to około 50% chorych. Nie odczuwają oni typowych dla cukrzycy objawów, jak wielomocz, nadmierne uczucie pragnienia i głodu, zmęczenie, nie tracą na wadze. W związku z tym nie mają jakoby powodu, aby zgłosić się do lekarza. Niezdiagnozowana i nieleczona cukrzyca II typu powoli, cicho ale konsekwentnie dokonuje zniszczeń w organizmie. Około 20% osób ze świeżo zdiagnozowaną cukrzycą II typu ma uszkodzony narząd wzroku (retinopatia). Często zdarza się, że do wykrycia cukrzycy typu II dochodzi podczas okresowego badania krwi u osób, które zupełnie tego się nie spodziewały.

Pomimo tego, że badanie cukru we krwi jest bardzo prostym badaniem, tanim i stosunkowo łatwo dostępnym dla każdego, niewielu jest takich, którzy regularnie poddają się kontroli. Niestety bardzo często zdarza się, że osoba chora szuka fachowej pomocy dopiero wtedy, kiedy czuje się już bardzo źle. W przypadku cukrzycy typu II jeżeli zaniedba się możliwość okresowego badania poziomu cukru, można dowiedzieć się o chorobie dopiero wtedy, kiedy pojawią się trudne w leczeniu, często nieodwracalne powikłania, jak choroba nerek (nefropatia), problemy w układzie nerwowym (neuropatia), zaburzenia wzroku wskutek uszkodzenia siatkówki (retinopatia) czy choroby układu krążenia (zawał serca, udar mózgu).

Najważniejszą metodą zapobiegania i leczenia cukrzycy typu II jest uprawianie ćwiczeń fizycznych, kontrola stresu oraz stosowanie zasad zdrowego odżywiania. Ćwiczenia fizyczne odgrywają niezwykle istotną rolę w procesie obniżania poziomu cukru we krwi. Okazuje się, że obniżają one oporność insulinową, przyśpieszając przechodzenie glukozy z krwi do komórek. Wspomagają więc działanie insuliny. Z drugiej strony brak ćwiczeń fizycznych uważany jest za kluczowy czynnik rozwoju oporności insulinowej w starszym wieku.

Ćwiczenia fizyczne okazują się również niezwykle pomocne w zapobieganiu cukrzycy. Pewne badania naukowe wykazały, że u osób z grupy wysokiego ryzyka (z nadwagą, nadciśnieniem i cukrzycą w rodzinie) regularne ćwiczenia fizyczne obniżyły u nich prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę o 50%. Obok regularnego wysiłku fizycznego należy pamiętać o kontroli stresu. Przedłużające się sytuacje stresowe prowadzą do zaburzeń metabolizmu cukru, dlatego jest ważne, aby nauczyć się umiejętności rozwiązywania problemów emocjonalnych tak szybko jak to tyko możliwe.

Skuteczna profilaktyka czy leczenie cukrzycy II typu nie jest możliwa bez właściwej diety. Badania wyraźnie wskazują na to, że pewne zwyczaje żywieniowe sprzyjają cukrzycy, inne jej przeciwdziałają. Są pokarmy wyraźnie diabetogenne, a są takie, które cukrzycę leczą. Najważniejsze zalecenia racjonalnego odżywiania w zapobieganiu i leczeniu cukrzycy:

1.  Spożywaj głównie produkty bogate w błonnik. Szczególnie korzystny jest błonnik zawarty w roślinach strączkowych, warzywach, owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych.

2.  Ograniczaj spożycie tłuszczów. Szczególnie należy unikać tłuszczów zwierzęcych, masła, śmietany, smalcu, słoniny, tłustych mięs, wędlin, serów, produktów smażonych.

3.  Ograniczaj, a najlepiej wyeliminuj spożycie białka zwierzęcego, szczególnie w postaci mięsa, wędlin i podrobów.

4.  Ogranicz spożycie białego cukru i produktów, które go zawierają.

5.  Staraj się osiągnąć i utrzymać właściwą masę ciała.

6.  Posiłki spożywaj regularnie o tej samej porze, najlepiej dwa lub trzy razy dziennie. Nigdy się nie przejadaj.

7.  Nie pij kawy i innych napojów zawierających kofeinę.

8.  Nie spożywaj alkoholu.

Zastosowanie racjonalnego zdrowego stylu życia na skalę całych społeczeństw mogłoby skutecznie doprowadzić do wyeliminowania pandemii cukrzycy. Czynniki ryzyka zostały poznane i zdefiniowane. Wiemy, co robić, aby nie chorować. Wszystko, co pozostaje, to wprowadzić tę wiedzę w życie.