Nowotwory narządów rodnych u kobiet to bardzo poważne schorzenia, zagrażające życiu. Są jednak całkowicie uleczalne, jeśli odpowiednio wcześnie się je wykryje, a pacjentka podda się odpowiedniemu leczeniu onkologicznemu.
Przede wszystkim należy unikać czynników etiologicznych (przyczynowych) i korzystać z badań przesiewowych. Badania te są bardzo pomocnym narzędziem we wczesnym wykrywaniu stanów przedrakowych i stanów rakowych w początkowym stadium. Warto je regularnie wykonywać, tak aby nie dopuścić do rozwoju choroby i przerzutów nowotworowych, kiedy leczenie jest bardzo utrudnione i bywa nieskuteczne.
Rak piersi
CZYNNIKI ETIOLOGICZNE ROZWOJU RAKA PIERSI – DIAGNOZOWANIE
Rak piersi w stadium początkowym przebiega zwykle bezobjawowo. Na tym etapie zostaje on zwykle rozpoznany podczas samokontroli prowadzonej przez kobietę lub badania lekarskiego. Wadliwe komórki nabłonkowe gruczołu piersiowego na wczesnych etapach rozwoju formują twardy guzek, który może być wyczuwalny podczas badania. Często inne objawy pojawiają się dopiero w późniejszych stadiach zaawansowania choroby, kiedy skuteczne leczenie jest już znacznie utrudnione. Dlatego właśnie tak ważna jest samokontrola i regularne wizyty u ginekologa. Regularne, samodzielne badanie piersi pozwala na wykrycie wczesnych zmian aż w 80% przypadków. Samobadanie powinno być wykonywane regularnie raz na miesiąc od momentu pierwszej miesiączki aż do końca życia. Informacja o wykryciu jakichkolwiek zmian w obrębie piersi zawsze powinna skutkować rozpoczęciem diagnostyki
Rak piersi to najczęstszy nowotwór złośliwy u kobiet. Jest groźny, ponieważ zazwyczaj przez długi czas nie powoduje żadnych dolegliwości. W momencie jego wykrycia bardzo często występują już przerzuty do innych narządów, np. do płuc, wątroby, mózgu lub kości. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i odpowiednio wczesne diagnozowanie. Eliminacja czynników etiologicznych, wykonywanie badań kontrolnych oraz regularna samokontrola prowadzona przez samą kobietę są kluczowe w zapobieganiu.
• wiek i płeć – najczęściej chorują kobiety po 50 roku życia (najwięcej zachorowań obserwuje się między 50 a 70 rokiem życia), choć rak ten może także pojawiać się u młodszych kobiet, tylko 1% zachorowań dotyczy mężczyzn;
• czynniki genetyczne – występowanie raka piersi w najbliższej rodzinie (matka, siostra, córka);
• brak potomstwa lub urodzenie dziecka po 35 roku życia;
• niekarmienie piersią;
• zbyt wczesna miesiączka (przed 12 rokiem życia) lub późna menopauza (po 55 roku życia);
• długotrwałe stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej lub hormonalnej terapii zastępczej;
• nadwaga i otyłość;
• brak aktywności fizycznej;
• nadużywanie alkoholu;
• narażenie na promieniowanie jonizujące
W kierunku ewentualnego potwierdzenia zmian nowotworowych. W większości przypadków zmiana pierwotna pojawia się w górnym, bocznym kwadrancie piersi, czyli w ćwiartce piersi najbliższej okolicy dołu pachowego. We wczesnym diagnozowaniu kluczowe jest również badanie USG zalecane kobietom po 30 roku życia (raz w roku) oraz mammografia zalecana kobietom po 40 roku życia (co 2 lata) i po 50 roku życia (raz na rok). Około 5–10% przypadków raka piersi uwarunkowanych jest genetycznie. Oznacza to, że jeżeli w danej rodzinie występowały już przypadki tej choroby, to osoby w kolejnych pokoleniach są bardziej narażone na jej rozwinięcie się w ciągu ich życia. Dlatego jednym ze sposobów profilaktyki raka piersi jest również wykonanie badań stwierdzających lub wykluczających mutacje genów BRCA1 i BRCA2.
Rak szyjki macicy
Rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania nowotworem złośliwym u kobiet w Polsce. Co roku w naszym kraju zapada na ten typ nowotworu blisko 4000 pań. Około 60% kobiet zgłasza się do lekarza zbyt późno, stąd też śmiertelność z tego powodu w naszym kraju jest największa w Europie. Obecnie w Polsce na raka szyjki macicy umiera połowa spośród wszystkich kobiet, które zachorowały. Czy jest na to jakaś rada? Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zmianom nowotworowym szyjki macicy jest unikanie wszelkich znanych czynników etiologicznych oraz wczesne rozpoznanie i leczenie wszelkich zmian patologicznych w pochwie i na szyjce macicy.
CZYNNIKI PRZYCZYNOWE ROZWOJU RAKA SZYJKI MACICY
• wczesne rozpoczęcie życia płciowego,
• częste zmiany partnerów seksualnych,
• zakażenia pochwy,
• długotrwałe stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych,
• palenie papierosów,
• niedobór witamin antyoksydacyjnych: A, C i E,
• liczne ciąże i porody, szczególnie w młodym wieku,
• obciążony wywiad rodzinny.
PROFILAKTYKA
Profilaktyka to również wczesne rozpoznanie zagrożenia chorobą. Przede wszystkim służą temu badania cytologiczne. Szacuje się, że regularnie wykonywane badanie tego typu mogłoby zmniejszyć wskaźnik umieralności z powodu raka szyjki macicy z 50 do 15%. Wiele Polek nigdy tego badania nie robiło. A jest ono bardzo proste, bezbolesne, trwa tylko kilka minut i co najważniejsze – pozwala na wykrycie komórek rakowych w bardzo wczesnym stadium choroby. Częstość zachorowań na raka szyjki macicy wiąże się też bezpośrednio z rozpoznaniem zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), którego obecność również można wykryć w badaniu cytologicznym. Należy także podkreślić rolę tzw. nadżerki szyjki macicy jako prekursora raka tego narządu. Nadżerka jest najczęściej następstwem zapalenia w pochwie, które rozwinęło się wskutek zakażenia bakteriami (np. rzęsistkiem), wirusami lub grzybami. Łatwo ją rozpoznać w badaniu ginekologicznym i leczyć – i to jak najszybciej, tak aby nie dopuścić do transformacji nowotworowej. Warto pamiętać również, że w profilaktyce zmian chorobowych w pochwie bardzo ważne jest stosowanie odpowiedniej higieny intymnej. Skuteczne w walce z zakażeniami mogą okazać się irygacje naparem z mieszanki następujących ziół: kory dębu, koszyczka rumianku, ziela rdestu ptasiego, liścia szałwii, liścia pokrzywy, kwiatu nagietka, a także stosowanie propolisu, soku z aloesu czy nalewki z nagietka.
Rak jajnika
Rak jajnika jest co prawda trzecim pod względem częstości występowania (po raku szyjki macicy i trzonu macicy) nowotworem narządów rodnych kobiety, pozostaje jednak główną przyczyną śmierci wśród nowotworów związanych z żeńskim układem rozrodczym. Większość przypadków raka jajnika odnotowuje się w krajach wysoko rozwiniętych. Najwięcej zachorowań przypada pomiędzy 40 a 70 rokiem życia. Istnieją dwa typy raka jajnika, różniące się przyczynami, typem wzrostu i rokowaniem. Typ I, rzadszy, rozwija się na podłożu łagodnych nowotworów jajnika lub nowotworów o granicznej złośliwości, rośnie w postaci wyraźnego guza w jajniku, a dopiero po jakimś czasie rozprzestrzenia się w jamie otrzewnej. Typ II, częstszy, rozwija się od samego początku jako nowotwór złośliwy: często nie obserwuje się wyraźnego guza w jajniku, a choroba szybko rozprzestrzenia się po jamie otrzewnej. Ten typ nowotworu przez tzw. rozsiew otrzewnowy, czyli obecność guzów na innych narządach jamy brzusznej, zajmuje jelita, wątrobę, śledzionę i inne tkanki. Dodatkowo bardzo często rak jajnika typu II wywołuje przerzuty drogą limfatyczną do węzłów chłonnych.
ZACHOROWALNOŚĆ NA RAKA JAJNIKA GWAŁTOWNIE WZRASTA PO MENOPAUZIE, A LISTA CZYNNIKÓW ETIOLOGICZNYCH TEJ CHOROBY OBEJMUJE M.I N.:
• stymulację owulacji,
• niepłodność, bezdzietność,
• endometriozę,
• nakłuwanie jajnika podczas pobierania oocytów,
• nadwagę i otyłość,
• wysokotłuszczową dietę,
• nosicielstwo mutacji genów BRCA1 i BRCA2,
• stan po radioterapii stosowanej w obszarze miednicy mniejszej w związku z leczeniem innych nowotworów,
• zaburzenia hormonalne – nadmiar estrogenów lub androgenów,
• palenie papierosów.
DIAGNOZOWANIE
W początkowych stadiach rozwoju rak jajnika zazwyczaj nie powoduje żadnych objawów. Dopiero gdy choroba jest bardziej zaawansowana, pojawiają się objawy ze strony przewodu pokarmowego – wzdęcia, uczucie pełności w brzuchu, odbijania, powiększenie się obwodu brzucha. Objawy są zwykle lekceważone i przypisywane typowym dolegliwościom jelitowym. Niekiedy są to objawy ze strony narządu rodnego, takie jak nieprawidłowe krwawienia czy uczucie ucisku w miednicy. Dodatkowo w późnej fazie choroby mogą pojawić się problemy z oddawaniem moczu. Najlepszym dostępnym sposobem kontroli jajników jest regularnie wykonywane USG przezpochwowe. Kobiety bardziej narażone na wystąpienie raka jajnika, czyli obciążone wywiadem rodzinnym, powinny poddać się badaniu genetycznemu na mutacje genów BRCA1 i BRCA2.
Niniejszy artykuł pochodzi z kwartalnika Zdrowie z wyboru nr 80
