Polacy mają wiedzę o zdrowym żywieniu, ale jej nie stosują. Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) przeprowadził w 2016 r. badania konsumenckie, których celem było zdobycie wiedzy na temat świadomości, przekonań oraz postaw Polaków odnośnie zdrowego żywienia i zdrowego stylu życia. Wyniki tych badań, zrealizowanych w ramach ogólnopolskiego projektu ,,Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz chorobom przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie żywienia i aktywności fizycznej”, stały się podstawą do tworzenia treści edukacyjnych dla Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej (NCEŻ).
INFORMACJE O BADANIU
W badaniu wykorzystano metodologię jakościową mającą tę przewagę nad badaniem ilościowym, w którym liczone jest rozpowszechnienie pewnych zachowań, postaw, przekonań, że pozwala je zrozumieć. Zastosowana metodologia jakościowa umożliwiła dogłębne zrozumienie sposobu myślenia ludzi na temat zdrowego stylu życia, emocji z tym związanych, poznanie tego, co stoi za ich zachowaniami – co motywuje do zdrowego odżywiania się, a co demotywuje.
Badanie zrealizowano za pomocą metodologii FGI (Focus Group Interviews – zogniskowanych wywiadów grupowych). Metoda polega na dyskusji sześciu uczestników, prowadzonej przez doświadczonego moderatora.
W przeprowadzonym projekcie, poza standardową rozmową zastosowano specjalne techniki pozwalające na dotarcie do mniej świadomych przekonań i emocji. Dodatkowo, każdy z respondentów wypełniał kilkudniowy dzienniczek żywieniowy (notowanie i fotografowanie posiłków), co dało informacje na temat rzeczywistych nawyków żywieniowych.
Badanie obejmowało osoby z różnych grup demograficznych oraz w różnych sytuacjach życiowych:
Konsumenci – osoby zdrowe, odpowiedzialne za zakupy spożywcze dla swojej rodziny; kobiety i mężczyźni w wieku od 20 do 35 lat, o zróżnicowanych dochodach i sytuacji rodzinnej (single, pary bez dzieci, rodziny). Wywiady z przedstawicielami tych grup pomogły zrozumieć ogólną percepcję zdrowego stylu życia i poznać motywacje oraz trudności we wprowadzaniu zasad zdrowego stylu życia w praktykę.
Kobiety w ciąży, matki karmiące, matki niemowląt oraz matki dzieci w wieku od żłobkowego do gimnazjalnego – te spotkania dotyczyły sposobu żywienia dzieci, a także sposobu odżywiania się matek w okresie ciąży i karmienia.
Osoby z otyłością (kobiety i mężczyźni w wieku 20-45 lat) – część badania analizująca motywację osób odchudzających się, mająca ułatwić poznanie i zrozumienie głównych przeszkód w odchudzaniu się.
Kobiety po sześćdziesiątym roku życia – wywiady pozwoliły poznać specyfikę podejścia seniorów do kwestii zdrowego stylu życia.
Taka konstrukcja badania umożliwiła uzyskanie kompleksowego obrazu sytuacji, który pomaga w zrozumieniu postrzegania i znaczenia zdrowego odżywiania oraz aktywności fizycznej na różnych etapach życia.
W badaniu realizowanym od maja do października 2016 r. przeprowadzono 50 FGI – dwugodzinnych spotkań z sześcioma osobami każde. Badanie przeprowadzono w 13 różnych lokalizacjach (duże, średnie i małe miasta oraz wsie), m.in. w Warszawie, Łodzi, Radomiu, Kielcach, Łowiczu, Augustowie.
Badanie zostało zrealizowane przez agencję badawczą 4P Research Mix specjalizującą się w badaniach polskich konsumentów i analizowaniu trendów, które wpływają na świat, styl życia i otoczenie.
NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI
Niezwykle ważnym i optymistycznym wnioskiem płynącym z badań jest to, że idea zdrowego stylu życia budzi przede wszystkim pozytywne emocje – ludzie mają poczucie, że zdrowy styl życia daje energię, witalność, a nawet wiąże się ze szczęściem i spełnieniem. Zdrowy styl życia ma, w percepcji badanych, zapewniać zdrowie (dobre samopoczucie, ale i brak chorób w przyszłości) i dobry wygląd (szczupła sylwetka, ładna skóra, brak oznak zmęczenia i znużenia). Dodatkowo zarówno jedzenie, jak i zdrowy styl życia są teraz modnym tematem, o którym chętnie się rozmawia.
Taka percepcja i pozytywne emocje są dobrym podłożem do edukowania o zdrowym stylu życia – ludzie chcą zdrowo i aktywnie żyć, dobrze się odżywiać. Nie trzeba ich przekonywać, że warto, trzeba tylko (a właściwie aż) nauczyć ich, jak to robić w praktyce.
DOŚĆ DUŻA OGÓLNA, CHOĆ POWIERZCHOWNA WIEDZA
Badanie pokazało, że przedstawiciele wszystkich grup – od młodych singli, przez matki, seniorów, po osoby otyłe znają najważniejsze podstawy zdrowego odżywiania. Badani mówili o tym, jak ważne jest jedzenie warzyw i owoców, unikanie tłuszczu i cukru, jedzenie nieprzetworzonych produktów zamiast „gotowców”, regularność posiłków, aktywność fizyczna itp.
Jednak poza tymi zasadami w głowach badanych panuje dość duży bałagan mitów i półprawd, dotyczących żywności i żywienia. Badani mają wiele wątpliwości dotyczących np. pory jedzenia owoców, jedzenia ryb (zdrowe czy z rtęcią?), mleka (zdrowe czy szkodliwe?), glutenu (jak to z nim w końcu jest?), dodatków do żywności (tzw. „chemii”, czy naprawdę szkodzi?), wiarygodności producentów (czy można wierzyć w to, co napisane na etykiecie?), pojawiających się i znikających mód (olej kokosowy, nasiona chia itp.). Konsumenci nie potrafią sami tych wątpliwości rozstrzygnąć – nie mają do tego wystarczającej wiedzy (o fizjologii, żywieniu), ale i wystarczającej motywacji oraz często umiejętności krytycznego myślenia.
Wyniki badania sugerują, że ten bałagan niepewnych informacji i ich źródeł sprawia, że wiedza się relatywizuje. Nie wiadomo, co jest prawdą, a co nią nie jest, komu i w co można wierzyć. Stąd potrzeba autorytetu, wiarygodnego źródła, któremu można zaufać i które w przystępny sposób rozwieje wszelkie wątpliwości.
TRUDNOŚCI Z PRZEKŁADANIEM TEORII NA PRAKTYKĘ
Choć pozytywny wizerunek zdrowego stylu życia sprawia, że większość osób mówi o tym, że chciałaby się zdrowo odżywiać i być aktywna fizycznie, to wielu osobom to się nie udaje, co jest związane z licznymi barierami (np. odroczona gratyfikacja, słaba motywacja, oczekiwanie szybkich rezultatów, przywiązanie do niezdrowego jedzenia, tryb życia, automatyzmy i przyzwyczajenia).
Badanie pokazało, że często przeszkodą na drodze do zdrowego odżywiania są:
– Rozbieżność pomiędzy teorią a praktyką – o ile abstrakcyjna idea zdrowego stylu życia budzi pozytywne emocje związane z naturą, sielanką i szczęściem, to na poziomie wdrożenia we własnym życiu zdrowe odżywianie kojarzy się z dietą, ograniczeniami, wydaje się praco- i czasochłonne, drogie i mniej smaczne.
– Nieumiejętność przełożenia wiedzy na praktykę – wiele osób nie potrafi dokonać zdrowszych wyborów – wybrać lepszego produktu w sklepie, korzystniejszego dla zdrowia dania w restauracji; często ludzie nie potrafią też wprowadzić w życie zasad, które znają – np. nie wiedzą, jak włączyć 5 porcji warzyw do codziennego jadłospisu, jak zachować regularność przy nieregularnym trybie życia…
Badanie pokazało, że bardzo potrzebne jest źródło rzetelnych, konkretnych, praktycznych i prostych wskazówek, jak sobie z tymi problemami radzić – jak na co dzień dokonywać zdrowych wyborów, jak wprowadzić każdą z zasad do codziennej diety. Ważne jest też dostosowanie formy i treści komunikacji do potrzeb różnych osób – od takich, które potrzebują prostych porad jak tanio i szybko zjeść coś zdrowego, do takich, które oczekują bardziej zaawansowanej wiedzy na temat związków między żywieniem a zdrowiem i chorobą.
- ***
Opisane powyżej badania konsumenckie zostały zrealizowane w ramach projektu „Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz chorobom przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie żywienia i aktywności fizycznej”, znanego szerzej pod skróconą nazwą Zachowaj Równowagę. Projekt ten, realizowany przez Instytut Żywności i Żywienia, jest współfinansowany przez Szwajcarię w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (SPPW). Jego całkowity budżet wynosi 5 294 000 CHF, z dofinansowaniem strony szwajcarskiej w wysokości 4 500 000 CHF (85% kosztów) i z budżetu Ministerstwa Zdrowia (15% środków). Partnerami projektu są: Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Polskie Towarzystwo Dietetyki i Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”.Więcej informacji o Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy na stronie: www.programszwajcarski.pl
